Kişiler, olaylar, düşünceler ve durumlar hakkında doğruyu, yanlışı, iyiyi, kötüyü, güzeli, çirkini belirtmeye, bilgilendirmeye, aydınlatmaya ve açıklık getirmeye kurum ve kuruluşlar ihtiyaç duyarlar. Genellikle insanlar, kendi aleyhindeki eleştirileri pek sevmezler ama yalan-yanlış da olsa kendi lehine övgüler yapılınca hoşuna gider. Eleştiri yapmanın kendine özgü bir hukuku vardır, öncelikle güzel niyet sahibi olmalı, sonra eleştiri yöntemini bilmeli, daha sonra da Allah rızasını gözetmelidir. “Kaş yapayım derken göz çıkarmak deyimini, oha var öküz durdurur oha var zelveyi kırdırır” atasözünü akılda tutmalıdır. Tatlı dil yılanı deliğinden çıkarır deyimi ayrıca unutulmamalıdır. Eleştirmenler öncelikle eleştiri hukukunu iyiöğrenmeleri İslâm hukukuna göre farz’ı ayn bir ibadettir. Eleştiri hukuku sosyal medya plâtformunda da geçerlidir.
İSLÂM’DA ELEŞTİRİ
Usulüne uygun yapılan eleştiriler toplumda terk edilir, eleştiri kapıları da kapatılırsa fitne tohumları ile ayrık otları çoğalır, böylece zulüm kapıları ardına kadar açılmış, toplum koyun sürüsüne dönüşmüş olur. Susmak, kurulu düzeni kabul etmek anlamına gelir. Gıybete, yalana, iftiraya, nefrete dayalı kırıcı, aşağılayıcı, ötekileştirici eleştiriler geçersizdir, günahtır ve kul hakkını ihlâl etmektir. Peygâmberler masumdur, ismet sıfatına haizdir ve günah işlemezler, evliya korunmuştur ama günah işleyebilirler, dolayısıyla insanın bulunduğu her ortamda hata, aykırılık, yanlışlık, haksızlık ve kabahat söz konusudur. Eleştiride önyargıyla, şüpheyle değil, objektif ve tutarlı olmalıdır. Kişinin suçu ispat edilinceye kadar masumdur. Eleştirilen kişi de eleştirmene teşekkür etmeli ve hemen ardından hayr duada bulunmalıdır.
ÖRNEK ELEŞTİRİ
“Yanlış yaptığımızda bizi uyarmazsanız sizde hayr yoktur, uyardığınız halde sizi dinlemezsek bizde hayr yoktur. Bana ayıplarımı ve kusurlarımı söyleyen kimse Allah’ü Teala’nın merhametine kavuşsun.” özdeyişlerini söyleyen sağken Cennet’le müjdelenmiş, yeryüzü yıldızı, sahabe’i kiram ve İslâm Devlet Başkanı Ömer’ül Faruk (R.A.) Caminin minberinde hutbe okurken “Ey müminler, beni dinleyin ve itaat edin.” dedi. Cemaatten biri itiraz etti. “Ey Emir’ül Mümin’in, seni dinlemiyorum ve itaat de etmiyorum. Çünkü, ganimetten elbise diktirecek kadar bir kumaş düşmediği halde, kendine elbise yaptırmışsın.” Hazreti Ömer (R.A.) cemaat arasında bulunan oğlu Abdullah’a (R.A.) seslenerek açıklama yapmasını istedi. Hazreti Abdullah (R.A.) “Kumaş ne benim ne de babamın işine yaradı, hakkımı babama verdim.” Eleştiren kişi ayağa kalkarak “Şimdi konuş, Ey Müminlerin Emiri, sizi dinliyor ve itaat ediyorum.” dedi. Yaşanmış bu olayda, düşünen bir insan ibret alır, ders çıkarır, empati kurar, sorgular, eleştirir ve alternatif bir yorum yapar.
ELEŞTİRİ ADABI
İçerisinde hakaret, suçlama, tehdit ve tahrik bulunan eleştirilerden bilhassa kaçınmalı iyi niyetle, güzel üslubla, önyargıdan uzak, çözüm odaklı, yararlı ve düzeltici eleştiri yapılmalıdır. Eleştiride kişiler hedef gösterilmemeli, düşünceler ve önemli olaylar konu edilmelidir. Kesin bilgiye dayanmayan, teyit edilmemiş dedikodu kaynaklı eleştirilerden uzak durmalı, genellemelerden kaçınılmalıdır. Eleştiriler yerine ve zamanına göre yapıldığında ibadetten sayılır. Çünkü; Haksızlık karşısında susan dilsiz şeytandır, haksızlıklar kişilerin eliyle, diliyle ve kalbiyle düzeltilir. İranlı sosyolog yazar Ali Şeriati “Zulme engel olamıyorsanız, onu duyurun” der. Dost acı söyler atasözünden de anlaşıldığı gibi eleştiriler sevimsizdir. Ancak kol kırılır yen içinde kalır denirse, yen içinde kırılan kol kangren olur, kol kesilince de kişi çolak kalır.
ELEŞTİRİ KÜLTÜRÜ
İdealist bir eleştirmen muhatabına moral veren, istikamet üzere yol gösteren, çalışmalarına yapıcı katkı sunabilen, kardeş ve dost anlayışı bağlamında iletişim kurarak eleştiri kültürünün sağlamlaşmasına neden olur. Güzel bir eleştiride hoşgörü, sabır, anlayış, sevgi, saygı ve nezaket kurallarına uyumlu olması gerekir. Empati kuramayanlar, eleştiriye tahammül edemezler. Başkasını eleştirmeden önce kişi özeleştiri yapmalı kendi hata ve zaaflarının bilincinde olmalı, insafı bırakmamalı, karşı tarafa anlayışlı davranmalıdır. Atalarımız, “İğneyi önce kendine, daha sonra çuvaldızı başkasına batır” söylemişler. Aile bireyleri ve akrabalar birbirlerini eleştirirken daha çok özen göstermeli, yuvanın temeline dinamit koymamalıdır.
SEVGİNİN GÜCÜ
İnsanın yaratılışında sevmek ve sevilmek vardır, Hiçbir karşılık beklemeden ve Cenab’ı Allah’ın hoşuna gitmeyi amaçlayan sevgi imanla ilgili bir ibadettir. Fedakârlık göstermenin, hizmet etmenin, bedel ödemenin kısaltılmış şekline sevgi denir. Dostlar arasında selâm vermek, saygı göstermek, lâtife etmek, hediyeleşmek ve yüzüne bakarak sevdiğini söylemek sevgiyi pekiştirir ve büyütür.
